Gốm và Sứ khác gì nhau? 3 cách giúp bạn dễ phân biệt nhanh

Gốm và sứ – hai chất liệu tưởng chừng giống nhau nhưng lại có những điểm khác biệt vô cùng tinh tế. Nếu bạn đang phân vân không biết phân biệt thế nào, bài viết dưới đây sẽ giúp bạn hiểu rõ và ghi nhớ dễ dàng chỉ trong vài phút về gốm và sứ.

 Gốm và sứ là gì? Khái niệm cơ bản về gốm và sứ

 Gốm là gì? Đặc điểm và quá trình chế tác

1/ Định nghĩa Gốm là gì ?

Gốm được tạo nên từ đất sét hay còn có trong tên gọi tiếng anh là ( Ceramic ) là một trong những loại đồ vật có lịch sử hơn 26.500 năm trước từ thời cổ đại cho đến nay và là thứ không thể thiếu trong đời sống con người đặc biệt là con người Việt Nam. 

Lịch sử Hình thành Gốm và sứ Việt Nam

Gốm là một vật liệu vô cơ được tạo nên từ khoáng chất có trong đất sét thường ở mỗi nơi sẽ có một loại đất sét khác nhau nhưng sẽ có các loại sau Kaolin hay ball klay có tính chất hóa học Kaolinite, mullite và các chất khác. Tuy vậy nhìn thì trông giống nhau nhưng đất sét có sự khác biệt nhất định nhờ thành phần hóa học đặc trưng và các loại khoáng.

2/ Nước ta có bao nhiêu loại đất để làm gốm

Nước ta nước ta có đến 5 loại đất sét để làm gốm và sứ mỗi vùng miền mang một loại khoáng riêng biệt khác nhau cùng xem ngay bên dưới

Ball clay (đất sét Trúc Thôn vạn năng)

hay còn gọi là đất sét đa năng vì loại này có nhiều ở miền trung tại Huyện Kim sơn và Yên mạc sở dĩ có cái tên đa năng vì chúng có độ mịn rất cao dẻo dễ định hình dễ uốn nặn khi gõ có tiêng Koggg vang có thể làm được nhiều món từ loại đất này. Nhưng loại này có giá trị kinh tế không cao. Về tính chất đất sét thứ cấp hạt mịn đều màu xám trắng khi còn ướt Montmorillonite + Illite + quartz, có thêm tạp chất hữu cơ

Ưu điểm: Đất trục thôn có độ dẻo dường như hoàn hảo nhất mà không cần pha thêm bất cứ tạp chất nào giúp người thợ nặn tạo hình kh sợ vỡ nứt hình còn chịu được nhiệt độ cao nhất lên đến 1660 độ C. Kết hợp men tốt nhờ thành phần mịn sẵn dẻo và nhiều keo tăng độ sệt khi phủ không bị lắng quá nhiều giúp hình men ổn định

Nhược điểm: Co ngót nhiều dẫn đến hao hụt kịch thước dẫn đến tay nghề người thợ phải chuẩn có kỹ thuật cao, khi nung ra thường sẽ có màu trắng đục do có soxit sắt vì vậy phải xử lí phức tạp ngâm vài tháng                                        

Fire clay (đất sét chịu lửa)

xuất hiện từ lâu trong đời sống người Việt chúng ta như làm nồi hơi nấu rượu, lò hơi cũng dùng loại gốm này đặc biệt tại Đầm Hà hay Bình Liêu Quảng Ninh chúng có thể chịu được mức nhiên cực cao lên đến hơn 1550 độ C. Đây là loại đất set trầm tích phù sa ở đồng bằng hoặc đất ruộng 

Ưu điểm: dễ khia thác phổ biến hầu hết ở nhiều nơi, hơn nữa có trữ lượng lớn độ dẻo dai thịt đất dễ nén dễ nặn có thể làm chum lớn như chum gạo chum ủ. Màu sắc hiệu ứng đẹp có màu đỏ nấu tự thân sau khi được nung lên khi đưa vào chịu được sốc nhiệt ít gãy xương khi nung

Nhược điểm: Gốm khi nung ở nhiệt độ khoảng 1000 độ C một nhiệt độ nung thấp dẫn đến cấu trúc sốp có thể thấm nước khi không tráng men, giòn, dễ vỡ, chén bat màu không đẹp do đất tạp chất nhiều nếu muốn đẹp phải trải qua lắng nhưng rất lâu

Thành phần chính: Kaolinite, mullite (sau nung sơ), lượng SiO₂ cao

Ứng dụng thực tế: Vật liệu chịu lửa (gạch lót lò, bệ lót lò hơi, buồng đốt)gạch thẻ, phù điêu, vật liệu xây dựng trang trí                                            

 Sứ là gì? Tinh tế từ chất liệu đến công nghệ

1/ Định nghĩa Sứ là gì ?

Sứ hay còn gọi tiếng anh là ( porcelain ) là một dòng tân tiến hơn của gốm được nung ở nhiệt độ cực cao tùy vào loại men gốm thường cứng cao không thấm nước. Âm thanh từ sứ phát ra nghe tiếng koggg trong không đục như gốm bởi chung cho lớp men bao quanh mịn mượt không dày như gốm và sứ cũng có thể làm tư xương động vật nhé.

Gốm thủ công trước khi vào tráng men sứ

2/ Danh sách các loại sứ tại Việt Nam

Sứ tinh (Hard-paste porcelain)

Là một trong những loại men gốm được sản xuất nhiều nhất ở nước ta như bát tràng ( hà nội ) Chu đậu( hải dương) với nhưng bình hoa sứ trắng cao cấp. Mỏng như giấy nhưng tiếng Koggg vang như chuông có thể xuất khẩu sang nước ngoài.

Thành phần: Khoảng 50 % cao lanh (kaolin), 25 % trường thạch (feldspar) và 25 % thạch anh (quartz).

 Nhiệt độ nung: Thường ở 1.300–1.450 °C, đủ cao để xương gốm trở nên thủy tinh hóa hoàn toàn (vitrified).

Sứ kỹ thuật (Technical porcelain)

Là vật liệu gốm công nghiệp chủ lực trong ngành điện lực, y tế, điện tử với độ ổn định kích thước và khả năng cách điện cao. 

Thành phần: Kaolin tinh khiết + Al₂O₃ + SiO₂ + phụ gia trợ nung chuyên dụng. Nhiệt độ nung: Khoảng 1.300–1.450 °C. Đặc tính xương gốm Ổn định kích thước: ít giãn nở, không nứt vỡ khi thay đổi nhiệt đột ngột; Cách điện & chịu hóa chất: an toàn trong môi trường axit, bazo; Độ cứng cao: chịu sốc nhiệt tốt.Ứng dụng công nghiệp đa dạng (ổ cắm, bát cáp, ống nung labo) . Nhưng Chi phí đầu tư dây chuyền lớn; Ít màu sắc, hình thức đơn điệu; Yêu cầu công nghệ cao, không phù hợp xưởng thủ công.

 Gốm và sứ khác nhau như thế nào 3 cách phân biệt dễ nhớ

Gốm và sứ đều là sản phẩm từ đất sét nung (thường gọi chung là gốm sứ), nhưng thực tế có những điểm khác biệt rõ ràng về tính chất và chất lượng. Nắm vững các đặc trưng riêng giúp chúng ta chọn đúng loại sản phẩm và phân biệt hàng chất lượng. Dưới đây là 3 cách dễ nhớ để phân biệt gốm và sứ

Cách 1: Phân biệt qua màu sắc và độ sáng bóng

Gốm thường có màu xương đất (đỏ, nâu hoặc xám) do nguyên liệu đất sét thô, còn sứ có xương màu trắng hoặc trắng ngà nhờ sử dụng đất cao lanh tinh khiết. Đặc biệt, sứ có độ thấu quang cao hơn nhiều so với gốm – khi đưa sản phẩm lên nguồn sáng, sứ cho ánh sáng xuyên qua nhiều hơn hẳn nhờ phần xương rất trong Ngược lại, gốm không thấu quang, ánh sáng không lọt qua được do kết cấu xương gốm đục và kém tinh khiết. 

 

Qúa trình vẽ Men Gốm Trước Nung ở lò thủ công tạo màu sắc

Cách 2: Phân biệt qua âm thanh khi gõ nhẹ

Hãy dùng đũa hoặc thanh kim loại nhỏ gõ nhẹ vào sản phẩm. Đồ sứ sẽ phát ra tiếng kêu trong trẻo, vang ngân dài (âm thanh “keng” kéo dài) do kết cấu cứng và đặc của sứ Ngược lại, đồ gốm khi gõ sẽ cho tiếng cộp ngắn, đục và không vang xa. Sự khác biệt này dễ nhận ra bằng tai: người ta thường nói gõ vào chén đĩa sứ nghe “ting” rất thanh, còn gõ vào gốm (như nồi đất, chậu gốm) thì âm trầm và tắt nhanh.

 

Kết luận

Gốm và sứ không chỉ khác nhau ở chất liệu mà còn mang linh hồn riêng biệt trong từng sản phẩm. Hy vọng qua 3 cách phân biệt trên và những tính chất về gốm và sứ, bạn có thể dễ dàng nhận biết và lựa chọn được sản phẩm phù hợp với nhu cầu. Nếu bạn yêu cái đẹp và trân trọng giá trị truyền thống.